Filosoofia ajalugu varauusaegses Tartu Ülikoolis

Authors

  • Meelis Friedenthal

Keywords:

filosoofia ajalugu, gootitsism, kartesiaanlus, Christian Thomasius, disputatsioonid

Abstract

Artikkel käsitleb varauusaja perioodi üldiseid filosoofia ajalugusid, keskendudes peamiselt Tartu akadeemias esitatud kolmele disputatsioonile. Kui 17. sajandi alguses oli levinud nn skolastiline filosoofia ajalugu, siis sajandi lõpus on näha uute filosoofiliste suundumuste mõju ka Tartu filosoofia ajaloo käsitlustele. Esiteks kartesiaanliku filosofeerimisvabaduse (libertas philosophandi) taotlusena, aga ka Christian Thomasiuse eklektilise filosoofia programmi mõjul. Lisaks on Gabriel Sjöbergi disputatsioonis „Vaba filosoof” märgata rudbeckiaanliku gootitsismi mõju arusaamisele filosoofia ajaloost.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Allen, Michael J. B., Valery Rees, ja Martin Davies. 2002. Marsilio Ficino: his theology, his philosophy, his legacy. Boston: Brill.
Bauhaus, Stefan Heinrich. 2019. Olof Rudbeck der Jüngere und die Sprachen des Nordens: Zwischen Gotizismus und Orthodoxie. Olof Rudbeck der Jüngere und die Sprachen des Nordens. De Gruyter. http://www.degruyter.com/view/title/540706.
Brucker, Johann Jacob. 1742. Jacobi Bruckeri Regiae Scient. Societatis, Quae Berolini Floret, Membri Historia Critica Philosophiae a Mundi Incunabulis Ad Nostram Usque Aetatem Deducta. Kd 1. 2 kd. Lipsiae: Breitkopf.
Buchner, August, toim. 1693. In Cornelii Nepotis Illustrium Virorum Vitas Augusti Buchneri Notis illustratas, Clavis Triplex,: I. Chronologices, Iuxta Annos Mundi, Olympiades Graecorum, ... II. Chorologices vel Geographices, ... Cui annexa est Tabella Geodaetica, ... III. Stathmices, ... Lipsiae: Hübnerus.
Crellius, Joachim, ja Petrus Laurentius. 1652. Disputatio Philosophica, De Philosophia in Genere, Quam ... in Regia Academia Gustaviana, Quae Dorpati Livonorum Ad Embeccam Est, Sub Praesidio ... Dn. M. Joachimi Crellii... Publico ... Examini Submittit Petrus Laurentii Arbogensis ... Ad Diem [10.] Julij, 1652. Dorpat: Vogelius.
Dau, Michael. 1695. De mediis introducendi philosophiam eclecticam cogitata Michaelis Dau, in Reg. Dorpat. Acad. P.P. adjecta est ob affinitatem argumenti dissertatio Johannis Ludovici Vivis De vita & moribus eruditi. Dorpat: Brendeken.
Dau, Michael. 1699. Der närrische und elende Atheist Oder Der also genanten grossen Religion Jämmerliche Beschaffenheit, Aus dem Licht der Natur kürtzlich vorgestellet von Michael Dau, P.P. Zu Ende sind beygefüget (I) der Beweiß aus D. Georgii Calixti Schrifften, wodurch auch ein Heyde durch die gesunde Vernunfft kan überzeuget werden, daß die H. Schrifft GOttes Wort sey, (2) aus Hug. Grotii Büchern von der Wahrheit der Christlichen Religion, da die Einwürffe wieder etliche Bücher der Heil.Schrifft gründlich beantwortet werden. – Dorpt, [1699] : J. Brendeken. [8], 152 S. 8°. Tartu (Dorpat): J. Brendeken.
Diogenes Laertius. 1980. Lives of Eminent Philosophers: In Two Volumes. Vol 1. Tõlkinud Robert Drew Hicks. Cambridge (Mass.); London: Harvard University Press; W. Heinemann.
Friedenthal, Meelis. 2012. „Ateism varauusajal kui ebakindluse väljendus ja kindluse otsimine [Early modern atheism as an expression of uncertainty and the search for certainty]“. Ajalooline ajakiri 141/142 (3/4): 221–38.
Friedenthal, Meelis. 2016a. „Ramism ja metafüüsika Academia Gustavianas“. Eesti Rahvusraamatukogu toimetised = Acta Bibliothecae Nationalis Estoniae = Transactions of the National Library of Estonia, toimetanud Piret Lotman, 98−117. Eesti Rahvusraamatukogu toimetised ; Acta Bibliothecae Nationalis Estoniae ; Transactions of the National Library of Estonia, A, Raamat ja aeg = Libri et memoria; 4. Tallinn: Eesti Rahvusraamatukogu.
Friedenthal, Meelis. 2016b. „Nominal Definition in the Seventeenth-Century University Disputations of the German Cultural Space“. History of Universities. Volume XXIX / 1, toimetanud Mordechai Feingold, 65–87. Oxford: Oxford University Press. http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780198779919.001.0001/acprof-9780198779919-chapter-3.
Friedenthal, Meelis, ja Pärtel Piirimäe. 2015. „Philosophical Disputations at the University of Tartu 1632-1710: Boundaries of a Discipline“. Studia Philosophica Estonica 8 (2): 65–90. https://doi.org/10.12697/spe.2015.8.2.03.
Fröling, Andreas Retberg. 1669. Dissertatio De Natura, Divisione, Origine, Et Progressu Philosophiae, Cumprimis Aristotelicae, Variis Item Philosophorum Sectis. Tertium Excusa. Helmestadii: Heitmullerus.
Gestrinius, Martinus Erici, ja Ericus Gislonis Spinerus. 1625. Disputatio de philosophiæ origine, natura, et sobrio in SS. theologia usu. De consensu amplissimæ facultatis philosophicæ, in regia Ubsaliensium academiâ ... dirigente ... Martino Erici Gestrinio ... quam ventilandam proponit Ericus Gislonis Spinerus Smolandus. In auditorio majori ad diem [tomrum ] Maij. Horis à 6. matut. Uppsala: Eschillus Matthiae. http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:uu:diva-324078.
Goclenius, Rudolph. 1609. Conciliator Philosophicus Hoc est Rodolphi Goclenii In Antiqua Illustrique Marpurgensi Academia Philosophiae Antecessoris Primarii enantiophanōn liber: Scriptus in usum primis Lycei sacris initiatorum, praesertim disputantium (opponentium & respondentium.). Cassellis: Wesselius.
Grafton, Anthony. 2012. What was history? The art of history in early modern Europe. Canto Classics. Cambridge ; New York: Cambridge University Press.
Hedengrahn, Petrus, ja Johan Esberg. 2018. Philosophising women: a dissertation under Johan Esberg. Tõlkinud Love Forssberg Malm. Bibliotheca neolatina Upsaliensis 9. Uppsala: Uppsala Universitetsbibliotek.
Kivistö, Sari. 2020. „Learned Artisans and Merchants in Early Eighteenth-Century Latin Dissertations“. Early Modern Disputations and Dissertations in an Interdisciplinary and European Context, toimetanud Robert Seidel, Hanspeter Marti, ja Meelis Friedenthal. Intersections : interdisciplinary studies in early modern culture 71. Leiden: BRILL.
Laidla, Janet. 2013. „Gootitsismist Balti varauusaegses ajalookirjutuses“. Ajalooline Ajakiri. The Estonian Historical Journal, nr 3. https://doi.org/10.12697/AA.2013.3.02.
Levitin, Dmitri. 2015. Ancient wisdom in the age of the new science: histories of philosophy in England, c. 1640-1700. Ideas in context. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.
Lindborg, Rolf. 1965. Descartes i Uppsala: striderna om „nya filosofien“ 1663-1689. Lychnos-bibliotek 22. Stockholm [etc.]: Almqvist & Wiksell.
Lugt, Mara van der. 2016. Bayle, Jurieu, and the Dictionnaire Historique et Critique. Oxford University Press.
Luther, Martin. 1883. D. Martin Luthers Werke: kritische Gesammtausgabe. Abteilung 1. Schriften, Predigten, Disputationen 1512/18. Toimetanud Joachim Karl Friedrich Knaake. Kd 1. Weimar: Böhlau.
Luther, Martin. 2013. „Heidelbergi väitlus“. Valitud tööd, toimetanud Urmas Petti, tõlkinud Meelis Friedenthal, 25–50. Tartu: Ilmamaa.
Piaia, Gregorio, ja Giovanni Santinello, toim. 2011. Models of the History of Philosophy. Vol. 2: From the Cartesian Age to Brucker. Archives Internationales d’histoire Des Idées 204. Dordrecht: Springer.
Roling, Bernd. 2020. Odins Imperium: Der Rudbeckianismus als Paradigma an den skandinavischen Universitäten (1680–1860) (2 vols.). BRILL.
Roling, Bernd, ja Schirg, toim. 2017. Apotheosis of the North: The Swedish Appropriation of Classical Antiquity around the Baltic Sea and Beyond (1650 to 1800). Apotheosis of the North. De Gruyter. http://www.degruyter.com/view/title/524823.
Rudbeckius, Olaus. 1679. Atland eller Manheim. Olavi Rudbeckii Atlantica sive Manheim vera Japheti posterorum sedes ac patria, ex qua non tantum Monarchae et Reges ad totum fere orbem reliquum regendum ac domandum, Stirpesque suas in eo condendas, sed etiam Scytae, Barbari, Asae, Gigantes, Gothi, Phryges, Trojani, Amazones, Thraces, Libyes, Mauri, Tusci, Galli, Cimbri, Cimmerii, Saxones, Germani, Svevi, Longobardi, Vandali, Geruli, Gepidae, Teutones, Angli, Pictones, Dani, Sicambri, aliique virtute clari et celebres populi olim exierunt. Upsala: Henrik Curio. https://opacplus.bsb-muenchen.de/search?id.
Sak, Kristi, tõlk. 1997. Constitutiones Academiae Dorpatensis (Academia Gustaviana) = Tartu Akadeemia (Academia Gustaviana) põhikiri. Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus.
Santinello, Giovanni, toim. 1993. Models of the History of Philosophy. From Its Origins in the Renaissance to the „Historia Philosophica“. Dordrecht: Springer Netherlands.
Savonius, Michael, ja Magnus Anethulander. 1632. Disputationes Aliquot De Philosophia in Genere, I. De Philosophiae Definitione tam nominali Quam Reali. Quam ...sub Praesidio ... Michaelis Johannis Savonii in Academia Regia Dorpatensi, ... Publice Discutiendam Exhibet Magnus Benedicti Anethulander ... Ad 3. Octobris. Dorpat: Pistorius.
Scheibler, Christoph. 1657. Philosophia Compendiosa ... Editio Octava Prioribus Correctior, Etc. excudebat Henricus Hall, impensis Roberti Blagravii.
Schomerus, Petrus, ja Sueno Bernhardi. 1634. Disputatio physica, de anima rationali in genere, quam ... in Regia, quae Dorpati Livonorum est, Aca¬demia, ... praeside ... Petro A. Schomero, ... pro summo in philosophia gradu consequendo ... disquisi¬tioni publice ... ad diem [ ] Octob. ... submittit ac proponit Sueno Bernhardi Junepolinus Suec. Dorpat.
Seidel, Robert, Hanspeter Marti, ja Meelis Friedenthal. 2020. „Introduction“. Early Modern Disputations and Dissertations in an Interdisciplinary and European Context, 1–33. Intersections : interdisciplinary studies in early modern culture. Leiden: BRILL.
Sjöberg, Gabriel, ja Magnus Gabriel Edenius. 1690. Liber philosophus, repraesentandus aliquot exercitiis academicis, quorum praeliminaria, cum ... in Regia Academia Dorpatensi praeses Gabriel Sjöberg, philosoph. theoret. profess. ord. respondente Magno Gabriele Edenio, Vermelando, publico placidoque sobrie philosophantium examini submittit, ... die xxii. Novemb. [xiv. febr.] ... Anno Christiano m.dc.lxxxx. Literis Nöllerianis. Riga: Nollerus.
Sjöberg, Gabriel, ja Johannes Rootkirch. 1696. Exercitatio politica de majestate quam ... in Regia Academia Dorpatensi, sub praesidio Gabrielis Siöberg, ... publico examini offert Joannes Rootkirch, ... ad d. 14. Martii anno MDCXCVI. Dorpat: Brendeken.
Sjöberg, Gabriel, ja Andreas Westerman. 1692. Dissertatio philosophica de erroribus sensuum, quam ... in Regia Academia Gustaviano-Carolina Dorpatensi, praeside ... Gabriele Siöberg, ... publico examini subjicere constituit ... Andreas Westerman ... ad diem 18. Junii anni MDCXCII. Dorpat: Brendeken.
Thomasius, Christian. 1693. Historia Sapientiae Et Stultitiae. Collecta a Christiano Thomasio, ICto. Continens Sex Menses posteriores Anni 1693. Halae Magdeburgicae: Salfeldius.
Vossius, Gerardus Joannes. 1658. Joh. Gerardi Vossii De philosophia et philosophorum sectis libri II. Hagæ Comitis: Vlacq.
Wagener, Heinrich Christian, ja Michael Dau. 1696. Dissertatio philosophica de trinitate Platonis et Platonicorum, quam ... in alma ad Emmam Academia Gustaviano-Carolina, sub praesidio ... Michaelis Dau, eloq. & poes. prof. ordin. & h. t. facultatis philosophicae decano. Publice ventilandam proponit Heinrich Christian Wagener Saxo ... MDCXCVI. d. 2. Maji. ... Dorpati, excudit Johannes Brendeken, acad. typogr. Dorpat: Brendeken.

Downloads

Published

2020-12-04

How to Cite

Friedenthal, M. (2020). Filosoofia ajalugu varauusaegses Tartu Ülikoolis. Studia Philosophica Estonica, 13, 119–142. Retrieved from https://ojs.utlib.ee/index.php/spe/article/view/17081